ماهیچه کوچک و سرخ رنگی که توانایی های بسیاری دارد و مانند یک دست، کارهایی را انجام می دهد که هیچ عضو دیگری در بدن انسان قادر به انجام آن نیست. این ماهیچه زبان نام دارد؛ عضوی که بدون آن ما نه امکان غذا خوردن داشتیم و نه می توانستیم با درک طعم های مختلف از آنچه می خوریم لذت ببریم.

گرچه ما گاهی وجود زبان را از یاد می بریم اما این عضو کوچک بدن برخلاف آنچه بسیاری از ما تصور می کنیم، به مراقبت نیاز دارد.

بزرگی زبان
بزرگی زبان یکی از مشکلاتی است که به دلایل مختلف می تواند افراد را دچار مشکل کند. شایع ترین دلیل بزرگی زبان، بزرگ شدن عضلات یا ضایعات عروقی است. بزرگ شدن زبان معمولا بدون دلیل خاصی اتفاق می افتد. هر چند گاهی تومورهای عصبی، عروق لنفاوی و تومورهایی که از غدد درون ریز منشأ می گیرند نیز می توانند موجب بزرگی زبان شوند. البته این تومورها الزاما بدخیم نیستند و معمولا درمان می شوند.

بزرگی زبان انواع مختلفی دارد؛ گاهی همه زبان بیمار بزرگ می شود و به این ترتیب کارهایی مثل عمل بلع یا صحبت کردن برای او دشوار می شود. گاهی هم تنها نیمی از زبان بزرگ می شود و در حالت سوم نیز ممکن است برجستگی های متعددی در زبان بیمار ایجاد شود.

البته باید توجه کرد که بعضی بیماری ها مانند سندرم داون و کم کاری تیرویید نیز مشکل بزرگی زبان را ایجاد می کنند. در کم کاری تیرویید با درمان بیماری مشکل بزرگی زبان از بین خواهد رفت اما در سندرم ها به دلیل وجود مشکلات ژنتیکی درمان زبان امکانپذیر نیست.

وقتی زبان شما رنگی می شود
یکی دیگر از مشکلاتی که در زبان دیده می شود تغییر رنگ زبان است. در این نوع تغییر زبان معمولا به دو رنگ سفید یا قرمز براق تغییر رنگ می دهد. این مشکل به دلیل عفونت های قارچی ایجاد می شود یا هنگام بروز بیماری مخملک نیز ممکن است دیده شود. البته گاهی ممکن است زبان بعضی افراد رنگ قهوه ای نیز به خود گیرد. این تغییر رنگ از بیماری خاصی نشأت نمی گیرد و بیشتر در افراد سیگاری و کسانی که بهداشت دهان و دندان را رعایت نمی کنند دیده می شود.

زخم زبان سرطان می آورد
زخم هایی که روی زبان ایجاد می شوند بسیار مهم هستند و باید آنها را جدی گرفت، این زخم ها معمولا نشانه بروز سرطان زبان هستند و در صورت مشاهده آنها باید به سرعت به متخصص مراجعه کرد.

البته برای آنکه بدانید زخم های سرطانی چه ویژگی هایی دارند باید به این نکات توجه کنید:
سرطانی ها چطور هستند: زخم های سرطانی معمولا فرورفته هستند. این زخم ها در واقع از یک مرکز زخمی با لبه های برجسته و به داخل برگشته تشکیل می شوند.

زخم دندان شکسته: هر زخمی به دلیل سرطان ایجاد نمی شود. بنابراین باید در صورت مشاهده چنین زخم هایی به سایر مشکلات نیز دقت کنید؛ برای مثال دندان شکسته با لبه های تیز می تواند زبان را زخم کند. حتی ممکن است هنگام خواب، حرف زدن یا جویدن زبان دچار گازگرفتگی و در نتیجه زخم شود.

سن و زخم: باید به سن بیمار نیز توجه کرد اما همیشه بالا رفتن سن دلیل ابتلا به سرطان زبان نیست؛ در واقع باید ابتدا زمینه آن ایجاد شود.

زبان و سیگار: گاهی سرطان زبان به دلیل مصرف بیش از حد سیگار در جوانان نیز دیده می شود اما این بیماری بیشتر در سنین بالا ایجاد می شود.

زخم و دلایل بیرونی: در صورتی که زخم ایجاد شده روی زبان دارای دلایل بیرونی است بهتر است ابتدا مشکل آن را برطرف کنیم و تا دو هفته نیز منتظر بهبود زخم بمانیم. اگر زخم در این مدت زمان بهبود یافت می توانیم مطمئن شویم که دلیل ایجاد شدن آن سرطان نبوده است اما اگر در زخم تغییری ایجاد نشد، پزشک شما از روش نمونه برداری برای تشخیص مشکل زبان استفاده خواهد کرد.

نمونه برداری چه می گوید؟
نمونه برداری از زبان به این دلیل دارای اهمیت است که گاه زخم ممکن است به دلیل یک بیماری قارچی ایجاد شده یا ناشی از بیماری سفلیس باشد. سرطان زبان به جز زخم علامت دیگری نیز دارد. گاهی درون زبان توده ای ایجاد می شود که انتها یا قاعدته آن سفت است. این توده نیز به اندازه زخم ها دارای اهمیت است و نباید به راحتی از کنار آن گذشت.

به طور کلی باید به هر اتفاق غیرمنتظره ایجاد شده در فضای دهانی به ویژه زبان حساس بود اما این به معنای تشویش و اضطراب و کنترل وسواسی فضای دهانی نیست. بهترین زمان معاینه فضای دهانی پس از مسواک زدن است.

چرا زخم ها مهم هستند؟

همانطور که گفتیم زخم های ایجاد شده روی زبان بسیار مهم هستند. دلیل این موضوع اهمیت سرطان زبان است زیرا این بیماری در واقع نیمی از سرطان های مربوط به دهان را تشکیل می دهد. سرطان زبان اصطلاحا SCC نامیده می شود. این عنوان مخفف عبارت «اسکواموس سل کارسینوما» است.

تشخیص زودهنگام سرطان زبان بسیار مهم است زیرا می تواند در طول عمر بیمار سرطانی تاثیر بسیاری داشته باشد.
اگر زخمی روی زبان شما وجود دارد به راحتی آن را نادیده نگیرید. سرطان زبان بیماری ساده ای نیست، بنابراین به موقع به متخصص مراجعه کنید. این زخم ها از یک نقطه کوچک تا ضایعات بزرگ را شامل شده و نباید به آن بی اهمیت بود.

زبانم مو در آورد!
رعایت بهداشت دهان و دندان و نکشیدن سیگار راهی برای درمان زبان مودار است.
حتما این ضرب المثل را شنیده اید که: «از بس حرف زدم، زبانم مو درآورد.» این شاید در نگاه اول ضرب المثل باشد اما این یک واقعیت علمی است! زبان می تواند مودار باشد اما به غیر از این اتفاق خاص، ممکن است زبان دچار مشکلات دیگری هم بشود. برای اینکه فرق زبان سالم و مشکل دار را متوجه شوید، پس از مطالعه مطلب، دقیقا به ساختار زبانتان نگاه کنید.

زبان باید ساختار یکنواخت و تقریبا صافی داشته باشد. روی زبان نباید برجستگی خاصی دیده شود. به این معنی که دانه های خاصی که روی زبان قرار دارند، نباید برجسته شده و ساختاری غیرعادی روی زبان ایجاد کنند. در وسط زبان نیز خط نامحسوسی وجود دارد. این خط نیز نباید به شکل شیار یا شکاف درآید. این مسئله نشاندهنده مشکلی در فضای دهانی است.

 
برخلاف آنچه در اصلاحات عامیانه وجود دارد زبان هیچگاه مو درنمی آورد. پس موهایی که گاه روی زبان دیده می شوند چیست؟ در واقع آنچه به شکل مو روی زبان به وجود می آید، تجمع ماده ای به نام کراتین روی پرزهای زبان است که به شکل ضایعه هایی طویل درآمده است. شایع ترین دلیل این ضایعه، سیگار کشیدن بیش از اندازه است؛ هر چند در کسانی که به دلیل ناتوانی هایی قادر به انجام امور بهداشتی دهان و دندان نیستند و میان افرادی که رادیوتراپی انجام می دهند نیز این مشکل دیده می شود.

گاهی بعضی از بیوتیک ها و دهانشویه ها نیز ممکن است باعث تجمع کراتین در زبان و در نتیجه پدید آمدن زبان مودار شوند. این ضایعه بیشتر در خط وسط و قسمت جلوی زبان ایجاد می شود. مکان ایجاد این زبان مودار از آن جهت اهمیت دارد که ضایعه دیگری با همین شکل و شمایل ممکن است در کناره زبان ایجاد شود که در واقع نوعی ضایعه پیش سرطانی است.

موهای زبان رنگ های مختلفی دارند و معمولا زرد و قهوه ای و در مواردی سیاه هستند. البته خود کراتین بی رنگ است و تجمع باکتری ها، غذا یا سیگار کشیدن موجب بروز رنگ های مختلف در آن می شوند.

زبان مودار برای بیمار درد و سوزش ایجاد نمی کند اما وجود آن در دهان بسیار ناخوشایند است و ممکن است فرد را مدام دچار تهوع کند. البته ذکر این نکته نیز حائز اهمیت است که این در واقع یک بیماری نیست و با رعایت بهداشت دهان، نکشیدن سیگار و مسواک زدن زبان رفع می شود. این کارها در حقیقت تجمع کراتین روی پرزهای زبان را کم کرده و موهای ایجاد شده را از بین می برد.

شیارهای روی زبان از کجا می آیند؟
یکی از مشکلات شایع زبان که در تقریبا 3 تا 4 درصد مردم دیده می شود، زبان شیاردار است. این مشکل در واقع عکس زبان مودار است و در آن کراتینی که به شکل معمول روی زبان وجود دارد از بین رفته و شیارهایی روی زبان پدید می آید.

زبان شیاردار معمولا به دلیل عوامل طبیعی و ارثی ایجاد می شود و البته هر چه سن افراد بیشتر شود این مشکل شایع تر می شود.

شکل این شیارها در افراد مختلف متفاوت است. در بعضی کم عمق هستند و در بعضی آنقدر زیادند که گویی زبان به جزایر کوچکی تقسیم شده است. تعداد کمی از این افراد نیز در شیارهای زبان خود احساس سوزش می کنند. زبان شیاردار درمان خاصی ندارد و ممکن است با گذشت زمان بهبود یابد.

نقشه بارداری زبان هم داریم!
گاهی برای چند روز رنگ زبان سفید است، می دانید دلیل آن چیست؟

زبان باردار اصطلاحی است که آن را بسیار شنیده ایم اما ماهیت این ضایعه شاید برای همگان روشن نباشد. این مشکل در واقع همان زبان باردار است اما در این مورد آنقدر باکتری ها زیاد شده اند که فاصله بین پرزهای زبان پر و در نتیجه یک لایه ضخیم روی تمام سطح زبان ایجاد شده است. افرادی که دچار این مشکل هستند همواره از بوی بسیار بد دهان شکایت دارند؛ هرچند مشکل آنان نیز مانند مبتلایان به زبان مودار با بهداشت دهان و مسواک زدن برطرف می شود.

نقشه جغرافی روی زبان
گاهی همراه با زبان شیاردار مشکل دیگری برای افراد پیش می آید که به آن زبان جغرافیایی گفته می شود. این مشکل هم مانند زبان شیاردار بسیار شایع است و افراد بسیاری را درگیر خود می کند.

در مشکل زبان جغرافیایی معمولا لکه های قرمز رنگی روی کناره و نوک زبان دیده می شود. دلیل وجود این لکه ها آن است که نه تنها در آن نواحی کراتین وجود ندارد بله خود پرزهای زبان نیز از بین رفته اند.

بیماران مبتلا به این مشکل گاه در زبان خود احساس سوزش می کنند و بهتر است برای کمتر شدن این سوزش از مصرف غذاهای داغ و تند خودداری کنند. البته این مسئله به درمان خاصی نیاز ندارد مگر در مواردی که سوزش بسیار زیاد می شود که در آن صورت برای بیمار ژل بتامتازون تجویز می شود.

منبع:tandorosti.hmg.ir